Konsekwencje prowadzenia transportu do 3,5 t bez licencji – analiza prawna i ryzyka

Kontrola Inspekcji Transportu Drogowego – brak licencji podczas przewozu międzynarodowego skutkuje surowymi konsekwencjami prawnymi i zatrzymaniem pojazdu przez organ kontrolny.

Prowadzenie działalności transportowej bez wymaganych zezwoleń naraża przewoźnika i kierowcę na dotkliwe sankcje administracyjne i finansowe. W Polsce wykonywanie transportu drogowego bez licencji lub zezwolenia stanowi najpoważniejsze naruszenie (NN) przepisów ustawy. Grozi za to kara administracyjna w wysokości 12 000 zł nałożona przez organy Inspekcji Transportu Drogowego . Kara ta może być wymierzana za każdy stwierdzony przypadek wykonywania przewozu bez licencji . Dodatkowo już samo nieokazanie podczas kontroli dokumentu licencji (wypisu) skutkuje mandatem – w Polsce 200 zł dla kierującego za brak dokumentu przy sobie . Jeśli jednak weryfikacja wykaże, że przedsiębiorstwo w ogóle nie posiada licencji, wówczas wszczyna się postępowanie administracyjne wobec przewoźnika o nałożenie 12 tys. zł kary oraz zostają wyciągnięte konsekwencje wobec osoby zarządzającej transportem .

Środki natychmiastowe: Po stwierdzeniu braku licencji inspektorzy z reguły wstrzymują dalszą jazdę pojazdu. W Niemczech obowiązuje wprost przepis §13 GüKG zabraniający kontynuowania przewozu – pojazd zostaje w drodze administracyjnej unieruchomiony do czasu przedstawienia wymaganych dokumentów . Podobnie w innych krajach kierowca może otrzymać zakaz dalszej jazdy, a pojazd (lub ładunek) bywa zatrzymany na parkingu strzeżonym do momentu opłacenia kary lub zorganizowania przez nadawcę legalnego przewoźnika, który przejmie ładunek. Organy kontrolne mogą zatrzymać także dokumenty pojazdu lub tachografu. Np. we Francji znane są przypadki zatrzymania dowodu rejestracyjnego i tablic do czasu uiszczenia kaucji za naruszenie. W Polsce inspektor może zatrzymać kierowcy prawo jazdy na 3 miesiące – właśnie taki środek zastosowano wobec kierowcy przewożącego ładunek bez licencji w 2023 r. . W opisanej kontroli wielkopolskiego WITD kierowca otrzymał również mandat 2000 zł, a ciężarówka z ładunkiem została unieruchomiona (kierowca nie mógł kontynuować jazdy z uwagi na zatrzymane uprawnienia) .

Kary finansowe w Europie: W krajach UE przewoźnicy muszą liczyć się z wysokimi mandatami za wykonywanie nielegalnego transportu. Przykładowo:

• Niemcy – oprócz wstrzymania przewozu, przewidziane są grzywny. Wysokość kar zależy od kwalifikacji naruszenia (umyślne czy nieumyślne); za brak licencji bywa to rząd wielkości ok. 1 000–5 000 EUR. Ponadto osobno karany bywa kierowca (np. mandat ~500 €) oraz przedsiębiorstwo (np. 1500 €) .
  
  
• Francja – traktuje nielegalny transport bardzo surowo. Kara finansowa może sięgać kilku tysięcy euro, a w skrajnych sytuacjach (recydywa, poważne naruszenia) przepisy przewidują nawet konfiskatę pojazdu czy karę pozbawienia wolności dla osoby odpowiedzialnej . Standardowo za brak licencji wspólnotowej francuskie służby nakładają na miejscu kaucje rzędu 1500–3000 € (odnotowano np. mandat 2300 € za wykonywanie przewozu we Francji bez ważnej kopii licencji).
  
  
• Belgia – stosuje mandaty karne około 1 800 € za poważne naruszenia transportowe . Przewoźnik bez licencji musi się liczyć z zatrzymaniem zestawu i szybkim postępowaniem mandatowym – do czasu wpłaty kara rośnie, a pojazd pozostaje unieruchomiony.
  
  
• Austria – kary administracyjne mogą wynosić od kilku do kilkunastu tysięcy euro (w zależności od okoliczności i liczby naruszeń). Austriackie władze wymagają zazwyczaj natychmiastowej wpłaty kaucji na poczet grzywny – w przeciwnym razie pojazd wraz z ładunkiem zostaje zajęty. Przykładowo, za wykonywanie przewozu bez uprawnień podstawowa grzywna może wynieść ok. 4000 €, a przy dalszym łamaniu zakazów rosnąć nawet do 20 000 € .
  
  

Jak widać, sankcje w Europie Zachodniej mogą być jeszcze surowsze finansowo niż w kraju. Dodatkowo dochodzi koszt przymusowego postoju i organizacji zastępczego transportu, który często przerasta samą karę. Klient (nadawca towaru) może zostać obciążony kosztami przeładunku i transportu zastępczego, zwłaszcza jeśli musiał zaangażować innego, licencjonowanego przewoźnika, aby kontynuować dostawę zatrzymanego ładunku.

Utrata ochrony ubezpieczeniowej (OCP): Prowadzenie przewozu bez licencji ma poważne konsekwencje dla kwestii ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej przewoźnika (polisy OCP). Standardowe warunki OCP wyłączają odpowiedzialność ubezpieczyciela w razie rażącego naruszenia prawa przez przewoźnika. W praktyce oznacza to, że jeśli podczas nielegalnego przewozu dojdzie do szkody (np. uszkodzenia lub utraty ładunku w wypadku), ubezpieczyciel może odmówić wypłaty odszkodowania. Tak dzieje się np. gdy szkoda powstała w wyniku złamania przepisów transportowych (np. przeładowanie, brak licencji) – wtedy ubezpieczyciel nie pokryje strat . W efekcie przewoźnik pozostaje sam ze zobowiązaniem wobec klienta za zniszczony towar. Co więcej, sam przewoźnik może próbować uchylić się od odpowiedzialności argumentując, że przewóz był niezgodny z prawem (teoretycznie umowa przewozu zawarta sprzecznie z przepisami jest nieważna). W każdym razie, nadawca ładunku korzystający z usług „dzikiego” przewoźnika ryzykuje, że w razie problemów nie otrzyma żadnej rekompensaty – ani z polisy, ani od niewypłacalnej często firmy widmo.

Odpowiedzialność karna: Samo wykonywanie działalności bez wymaganej licencji stanowi delikt administracyjny (wykroczenie administracyjne karane grzywną), ale pewne okoliczności mogą powodować odpowiedzialność karną osób zaangażowanych. Na przykład, we Francji uporczywe świadczenie usług transportowych bez uprawnień może być kwalifikowane jako przestępstwo prowadzenia nielegalnej działalności – zagrożone karą więzienia (wspomniane do roku czasu) . W Polsce, jeśli w związku z nielegalnym przewozem dojdzie do wypadku ze skutkiem śmiertelnym lub poważnym zagrożeniem, prokuratura może postawić zarzuty (np. z artykułów Kodeksu karnego dotyczących bezpieczeństwa w ruchu lądowym). Również fałszowanie dokumentów (np. posługiwanie się cudzą lub przerobioną licencją) jest przestępstwem. Ponadto, firmy transportowe działające na czarno mogą być ścigane za nielegalne prowadzenie działalności gospodarczej lub naruszenie przepisów skarbowych (uchylanie się od podatków, opłat itp.). Osoba zarządzająca, która świadomie organizuje przewozy bez wymaganego zezwolenia, naraża się na zarzut poświadczenia nieprawdy, a na gruncie ustawy o transporcie drogowym – na wszczęcie procedury utraty dobrej reputacji (co może skutkować cofnięciem jej certyfikatu kompetencji).

Wpływ na reputację i licencję w przyszłości: Wykonywanie przewozów „na dziko” nie tylko skutkuje jednorazową karą, ale może przekreślić możliwość legalnej działalności w przyszłości. Stwierdzenie przez organ najpoważniejszego naruszenia (NN) związanego z brakiem licencji wszczyna procedurę oceny dobrej reputacji przewoźnika . Jeśli w jej wyniku uzna się, że firma lub zarządzający utracili nieskazitelność zawodową, cofnięte mogą zostać istniejące uprawnienia transportowe, a nawet zostanie orzeczony zakaz prowadzenia działalności transportowej przez określony czas. Taki przewoźnik trafia do rejestru naruszeń (KREPTD) z adnotacją o utracie reputacji, co praktycznie uniemożliwia uzyskanie nowej licencji w kolejnych latach. Również poza formalnymi sankcjami, wieść o przyłapaniu firmy na nielegalnych przewozach szybko rozejdzie się w branży – przewoźnik naraża się na utratę zaufania kontrahentów, zerwanie umów zleceń, a spedytorzy mogą wpisać go na „czarną listę” i nie oferować więcej ładunków. W dłuższej perspektywie, działalność prowadzona bez licencji kończy się więc często bankructwem lub wycofaniem z rynku podmiotu, który zostaje skutecznie wyeliminowany (czy to przez organy, czy brak klientów).